Op 11 en 12 september opent ICK haar Space for Dance Art. Wat is dat? Is het een theater, een repetitiestudio, een dansmuseum? Wel… ja! Dat is het allemaal, en ook nog een boel andere dingen. Het concept van Space for Dance Art is fantasierijk en poëtisch. En uiteindelijk zal het zijn, dat wat wij (kunstenaars, publiek, buurtbewoners en passanten) er samen van gaan maken. Blikvanger aan de straatkant is de Rhino Space die bewaakt wordt door een levensgroot beeld van een neushoorn. Dit wordt een plek voor experiment en debat. Met een dansvloer en trap/tribune kan de ruimte op verschillende manier gebruikt worden. Maar wat doet die neushoorn daar? En waarom is het zo’n vaak terugkomende verschijning in de kunsten?  

Afscheid van einde 

De Neushoorn uit de Rhino Space is in het bezit van ICK sinds de voorstelling Addio alla Fine uit 2012, een locatievoorstelling van Emio Greco|Pieter C. Scholten die in première ging bij het Holland Festival. In Addio alla Fine, vertaald afscheid van het einde, namen de dansers het publiek mee op een denkbeeldige bootreis. Ze laten alles achter en varen een nieuw begin tegemoet. De film E la Nave Va van Federico Fellini is één van de belangrijkste inspiratiebronnen. In Fellini’s film onderneemt de crème de la crème van de kunstwereld een bootreis om op zee op gepaste wijze afscheid te nemen van de grootste operazangeres allertijden. In de beslotenheid van het leven op zee ontrafelen zich zowel wonderlijke, liefdevolle als pijnlijke situaties.  

De neushoorn speelt een belangrijke bijrol: hij is ziek, stinkt en is de mensen tot last. Het beest wordt daarom uit het ruim getakeld en in een reddingssloep aan de zijkant van het schip geplaatst, zodat hij een luchtje kan scheppen. Echter, als de boot aan het einde van de film wordt gebombardeerd, zijn de neushoorn en een journalist, die in de reddingsloep is geklommen, de enigen die het overleven. Als de neushoorn samen met de verslaggever naar de horizon vaart, wordt het dier symbool voor geluk, voor een nieuwe toekomst, een nieuw begin. Hij vaart voorbij het einde. De neushoorn in het bootje spreekt erg tot de verbeelding. Het contrast tussen het grote logge dier en de krapte van een reddingssloep is een krachtig en ook kwetsbaar beeld.  

De kracht van kwetsbaarheid 

Neushoorns lijken onaantastbaar, maar onder die dikke huid schuilt een grote kwetsbaarheid. Het zijn intelligente, maar zeer timide dieren die meestal de eenzaamheid opzoeken. En vooral, ze zijn met uitsterven bedreigd en opgejaagd voor hun ‘magische’ hoorn die in Azië wordt verhandeld als medicijn. 

De kracht van kwetsbaarheid is een begrip waarrond choreografen Emio Greco en Pieter C. Scholten vaker werken. Hun werk kenmerkt zich door krachtige dans waarin de kwetsbaarheid van de mens en het lichaam doorschemert. Ook breken ze met hun voorstellingen een lans voor meer ruimte voor fragiliteit in de samenleving. Kwetsbaarheid kenmerkt ons ook als mens. Wanneer we samen kwetsbaar kunnen en durven zijn, komt er ruimte voor verbinding en duurzame relaties. De neushoorn staat voor de choreografen symbool voor een verscholen kwetsbaarheid in elke van ons en de broosheid van het ecosysteem waar we met z’n allen deel van uitmaken. 

Daarbij komt nog dat in 2012, het jaar dat Addio alla Fine gemaakt werd, er zich een grote bezuinigingsronde voltrok in de cultuursector. De kunstenaar werd in Addio voorgesteld als een uitstervend ras, bedreigd in zijn bestaan. Net zoals… inderdaad, de neushoorn.  

Reden genoeg dus om met deze grijze kolos in een bootje het IJ op te varen. Tijdens de theatertournee ging het beeld van de neushoorn mee op reis en verwelkomde hij het publiek aan de ingang van het theater. Hij was zelfs te gast in Napels en stond een hele tijd voor de ingang van Ballet National de Marseille.  

Van houtsnede tot hedendaags icoon 

Al vanaf zijn eerste verschijning in Europa werd de neushoorn door kunstenaars vastgelegd. In 1515 maakte de Duitse kunstschilder Albrecht Drürer een houtsnede van een neushoorn. Het kunstwerk Rhinocerus werd veelvuldig gekopieerd, herdrukt en verspreid en had een grote invloed op de kunst. Klein detail, de kunstenaar had nog nooit een neushoorn in het echt gezien. Hij baseerde zich voor deze houtsnede op beschrijvingen en een schets van een onbekende kunstenaar. Het dier lijkt dan ook een harnas te dragen en heeft een extra hoorn op zijn rug. Tot in de tweede helft van de achttiende eeuw werd Dürers voorstelling van een neushoorn als natuurgetrouw beschouwd. Pas toen meerdere neushoorns in Europa te zien waren, werd het beeld bijgesteld. Salvador Dalí maakte in 1956 een levensgroot standbeeld van de gepantserde neushoorn, Rinoceronte vestido con puntillas, geïnspireerd door de weergave van Dürer. 

Ook de Taiwanese kunstenaar Li-Jen Shih refereert aan Dürer met zijn negen meter grote King Kong Rhino uit 2011. Het beeld is volledig opgetrokken uit roestvrij staal waardoor zijn pantser de steeds veranderende omgeving weerspiegelt. Shih maakte dit beeld om wereldwijde bewustwording voor milieu -en dierenbescherming aan te wakkeren. De neushoorn is in de Chinese cultuur een symbool voor geluk en zachtmoedigheid. Voor Shih is het ook een heroïsch en hedendaagse icoon, een overlever.  

Ruimte 

Wie nu door het Vondelpark in Amsterdam fietst, stuit eveneens op een neushoorn. Dit beeld, met de titel Mozes, is van Joep van Lieshout. Via een deur in zijn linker poot kan je in het beest kruipen. Deze hedendaagse Mozes is zo een beschutte ruimte waar nieuwe idealen en ideeën kunnen ontstaan. Het is niet de eerste neushoorn van zijn hand. Een feloranje en vijf meter lang exemplaar staat bij de Rijnhaven in Rotterdam. Voor van Lieshout staat de neushoorn voor een dier dat maar blijft doordenderen, los door alle obstakels heen. Hij identificeert zich met het dier: doorzetten tot het doel bereikt is.  

En zo duikt de mastodont wel vaker op in de kunsten. De grootsheid van het dier, de onverschrokkenheid, en zijn bijna mythologische uitstraling in combinatie met de precaire positie waarin hij zich bevindt inspireert diverse kunstenaars.  

De Rhino Space geeft ruimte aan de kracht en de kwetsbaarheid van het lichaam. Een ruimte voor doorzetters en voor bespiegelingen. Dit alles onder het waakzame oog van onze Rhino die hopelijk de vele kunstenaars die er zullen passeren en komen werken verder zal inspireren.  

Geraadpleegde bronnen: 

Kunst aan de Schinkel: https://www.soledad.nl/art/projects/kads-2021-art-at-the-schinkel 

Ontmoet elkaar is het devies, bij Kunst aan de Schinkel, Het Parool 23 juli 2021 
https://www.parool.nl/kunst-media/ontmoet-elkaar-is-het-devies-bij-kunst-aan-de-schinkel~b95d094f/ 

Website Museum Bassano (waar King Kong Rhino momenteel te zien is): https://www.museibassano.it/